Το έθιμο, η ιστορία και η παράδοση
Βασιλόπιτα, όπως όλοι γνωρίζουμε, λέμε την πίτα που παρασκευάζουμε τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς και την κόβουμε την ώρα που αλλάζει ο χρόνος.
Η βασιλόπιτα διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Η πιο συνηθισμένη είναι η "πολίτικη", που παρασκευάζεται με αλεύρι, ζάχαρη, αυγά, γάλα κλπ και γίνεται αφράτη και γλυκιά. Σε κάποιες περιοχές γίνεται με πολλά μπαχαρικά. Στα χωριά του θεσσαλικού κάμπου συνηθίζεται η "γκαραγκούνικη", ενώ στη Δυτ. Μακεδονία συχνά η βασιλόπιτα είναι μια τυρόπιτα ή πρασόπιτα. Βασικό όμως κοινό γνώρισμα είναι ότι στο εσωτερικό όλων τοποθετείται ένα νόμισμα, το οποίο σ' όποιου το κομμάτι "πέσει", θα είναι ο "τυχερός της χρονιάς".
Το κόψιμο της βασιλόπιτας γίνεται και τις άλλες μέρες του "Δωδεκαήμερου" των εορτών, όμως σύλλογοι, σχολεία, γραφεία κλπ, κόβουν βασιλόπιτες μέχρι το Φεβρουάριο.
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Μέγας Βασίλειος ήταν επίσκοπος στην Καισάρεια, ο τότε έπαρχος της περιοχής της Καππαδοκίας, πήγε με σκληρές διαθέσεις να εισπράξει τους φόρους. Οι κάτοικοι ζήτησαν την προστασία τού δεσπότη τους. Εκείνος, αφού προσευχήθηκε στο Θεό, τους προέτρεψε να φέρουν ό,τι πολύτιμο χρυσαφικό ή νόμισμα είχαν. Πραγματικά μαζεύτηκαν πολλά χρυσαφικά και οι Καισαρείς μαζί με τον Άγιο Βασίλειο βγήκαν να προϋπαντήσουν το έπαρχο, προσφέροντάς του τα χρυσαφικά μέσα σ' ένα σεντούκι. Κατά μία εκδοχή, η μορφή του Αγίου έκανε τον έπαρχο να μετανιώσει και να επιστρέψει τα δώρα. Κατά μία άλλη, εμφανίστηκε ο Άγιος Μερκούριος με στρατιά αγγέλων και έσωσε την πόλη και το λαό της Καισαρείας Από ευγνωμοσύνη οι κάτοικοι παρακάλεσαν το δεσπότη τους να κρατήσει τα χρυσαφικά, αγοράζοντας μ' αυτά τρόφιμα για τους φτωχούς. Εκείνος όμως προσευχήθηκε να τον φωτίσει ο Θεός τι να κάνει. Κατόπιν κάλεσε τους διακόνους και τους βοηθούς του και τους είπε να ζυμώσουν και να ψήσουν μικρές πίτες, μικρά ψωμάκια και σε κάθε ψωμάκι να βάλουν από ένα χρυσαφικό. Όταν ετοιμάστηκαν, τα μοίρασε σαν ευλογία στους κατοίκους. Όλοι παραξενεύτηκαν, μα η έκπληξή τους ήταν ακόμη μεγαλύτερη, όταν κάθε οικογένεια έκοβε την πίτα κι έβρισκε μέσα το δικό της χρυσαφικό! Ήταν λοιπόν μια ξεχωριστή πίτα, ήταν η βασιλόπιτα, που έφερε στους ανθρώπους χαρά και ευλογία μαζί.
Από τότε φτιάχνουμε κι εμείς βασιλόπιτα, με φλουρί μέσα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τη μέρα της γιορτής του Αγίου Βασιλείου. Και η βασιλόπιτα έχει πάντα την πρώτη θέση στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι, για ευλογία του σπιτιού και όλων των ανθρώπων που τρώνε μαζί και χαίρονται την αλλαγή του νέου χρόνου.
(Επανάληψη δημοσίευσης Ιανουαρίου 2013)
